Het zwarte beertje is met geen enkele andere vlinder te verwarren: een zwart, langgerekt motje met een opvallend roodoranje kraagje. Ook het bovenlichaam is geheel zwart, behalve het staartstuk, want dat is oranjegeel. De spanwijdte loopt uiteen van 28 tot 36 mm.

De eitjes worden meest gelegd in juli en komen in augustus uit. De larven kunnen we dan zien tot half oktober. Dan verpoppen ze in een bruinige kokon en brengen zo de winter door. De kokons vinden we vastgemaakt aan twijgjes, takken of bladeren, in de bast van de boom, onder mos of tussen het bladafval op de grond. Kokons zitten vaak in kleine groepjes bij elkaar. De rups van het zwarte beertje is groen-grijs met doffe oranje stippen op de zijkant. Hij lijkt veel op de rupsen van andere beertjes, maar heeft over het algemeen minder, maar langere bruine haren. De rupsen worden 25 tot 28 mm. lang. Ze leven van algen, mossen en korstmossen die groeien op stammen en takken van eiken, beuken, grove dennen en andere bomen, maar ook op korstmossen die groeien op muren en daken.



Het zwarte beertje vliegt bij ons van half april tot eind augustus, maar vooral in juni en juli. De aantallen buiten deze twee maanden zijn erg klein. De vlinder vliegt regelmatig overdag, maar wordt dan niet zo vaak gezien, omdat hij het liefst op grote hoogte vliegt. Wordt overdag geregeld zonnend aangetroffen op bloemen en bladeren. Komt 's nachts wel op licht af, maar altijd maar in kleine aantallen. Komt bij ons vooral voor in boomrijke gebieden. Merkwaardigerwijs gewoon in de duinen van Noord-Holland, maar zeer zeldzaam in de duinen van Zuid-Holland. Omdat hij ook korstmossen op muren en daken op prijs stelt, kan hij soms ook in binnensteden worden gezien. Tamelijk gemakkelijk te fotograferen soort, al is het ene exemplaar veel rustiger dan het andere. Het zwarte beertje komt niet voor ten noorden van Engeland, Wales en midden Scandinavië.

Deze soort wordt ook wel roodkraagje genoemd.