De Eekhoorn (Sciurus vulgaris)

Eekhoorns zijn knaagdieren, net als muizen en ratten. Hoewel veel mensen een hekel hebben aan muizen en ratten komen ze wel in de verleiding een eekhoorn te aaien. Hun lange staart, hun elegante wijze van voortbewegen in de bomen en de grappige pluimpjes op de oortjes: ze maken dat het diertje een zeer hoge aaibaarheidsfactor heeft. Maar vergis je niet! Eekhoorntjes zijn beslist geen huisdieren, als je het al voor elkaar zou krijgen om er een te vangen, want ze zijn zeer snel. Maar er zijn meer redenen om ze niet te aaien: ze kunnen zeer gemeen bijten met werkelijk vlijmscherpe tandjes en zijn vaak dragers van allerlei ongedierte, zoals luizen, vlooien en teken en soms ook van enge ziektes, zoals hondsdolheid. En dan is er nog een reden (en zelfs een betere) om van ze af te blijven: het zijn wilde diertjes die thuis horen in de Nederlandse en Vlaamse natuur. De mens heeft hun leefgebied al flink aangetast en elke verdere inmenging kan alleen maar narigheid opleveren. Geniet van ze in de tuin, voer ze in strenge winters iets bij (als ze al niet op je strooivoer voor de vogels afkomen) en laat ze verder met rust. Dat is het beste voor jezelf en de eekhoorn.

INHOUD:

1 De eekhoorn in de tuin,

2 Eekhoornfeiten,

3 Eekhoornhulp en -opvang.

1 De eekhoorn in de tuin

De eekhoorn 'steelt' vogelvoer

In de winter zorgen we altijd voor voer in de tuin voor de vogeltjes. Bovenop de voerplank leggen we wat kleine zaadjes, appels en dat soort dingen. Verder hangen we pindanetjes en -ringen op en ongedopte pinda's. Omdat we allebei werken op kilometers afstand van ons huis, kunnen we niet zien wat er zich thuis allemaal in de tuin afspeelt. Zodra we thuiskomen, kijken we het voertafeltje na, maken het schoon en vullen aan wat op is. Op zekere dag kwamen we thuis en zagen dat alle pinda's uit één van de pindanetjes waren verdwenen. We dachten er nog niet veel van en hingen een nieuw netje op. Zo'n netje was wel vaker in één keer leeg, want de grote bonte specht hakt er ook vaak een groot gat in, waardoor heel wat pinda's verdwijnen. Dus hingen we maar weer een nieuw netje op en gingen naar binnen. Toen we echter de volgende dag thuiskwamen, was het allemaal nog veel erger: van de twee gisteren nog volle netjes was er één leeg en de ander verdwenen. Gelukkig hadden we de volgende dag vrij en konden dus onze tuin in de gaten houden. Halverwege de ochtend vlogen plotseling alle kleine vogeltjes in paniek weg. En toen zagen we de eekhoorn! Erg veel haast had hij niet. Hij hield zich met zijn achterpootjes aan het blad van het voedertafeltje vast en begon aan een netje te knagen, tot er een gat was, groot genoeg om er heel rustig pinda voor pinda uit te halen. Elke gevonden pinda werd óf opgegeten, óf verstopt, bijvoorbeeld in de grond. Later kwam er een nog veel slimmere eekhoorn met een rode staart. Hij ging boven op het tafeltje zitten en viste met één handje een pindanetje op en begon aan het touw te knagen.

Deze dappere pimpelmees durft naast de eekhoorn te zitten.

Een enkele keer zie je meer dan 1 eekhoorn tegelijkertijd in je tuin. Op zekere dag zagen we er vijf tegelijk, maar het achter elkaar aan rennen begon vrijwel onmiddellijk. Opvallend is dat het vaak twee eekhoorns zijn (een paartje of broer en zus?) die je tuin tot de hunne maken. Andere worden intensief weggejaagd en de twee vechten geregeld ook onderling. Individuen zijn gemakkelijk te herkennen aan de staart. Bij geen eekhoorn is die gelijk, zowel qua grootte en dikte als qua kleur. Ook in algehele kleur kun je ze makkelijk uit elkaar houden. De één neigt naar rood, de ander naar grijs en sommige zijn zelfs donkergrijs, neigend naar zwart.

Eekhoorns zijn gek op zonnebloempitten

Een paar jaar geleden hebben we flink wat zonnebloemen in onze tuin geplant. We wilden de zaadjes oogsten voor de winter. Veel succes hadden we daarmee niet. Nog voor de zaadjes goed en wel rijp waren arriveerde de glanskopmees, een geregelde gast in onze tuin, die driftig begon de zaadjes eruit te halen. Net als eekhoorns in het begin van de winter at hij de zaadjes niet op, maar vloog er mee weg, verborg ze ergens en kwam snel terug. Een paar bloemhoofdjes konden we ik gelukkig nog redden. Bij de eekhoorns waren ze zeer gewild. Zolang er zonnebloemhoofden waren keken ze niet eens naar de pinda's om! Vogels werden zeer agressief op afstand gehouden, net als de viervoetige concurrentie.

De handjes zorgen voor een hoge aaibaarheidsfactor.

Eekhoorns zijn uitstekende klimmers en voelen zich in bomen het meest op hun gemak. Ze houden er niet zo van om zich over de grond voort te bewegen. Zolang er bomen in de buurt zijn is het allemaal nog wel te doen, maar als er grotere afstanden over de grond moeten worden afgelegd, dan zijn ze erg onzeker. Er worden een paar sprongetjes gedaan en vervolgens gaat de eekhoorn rechtop staan om om zich heen te kijken. Het is ons niet duidelijk of het diertje buiten adem is, of beducht voor bijvoorbeeld roofvogels. Havikken bijvoorbeeld lusten wel een maaltje verse eekhoorn.

De grijze of Noord-Amerikaanse eekhoorn (Sciurus carolinensis) is veel gemakkelijker handtam te maken.

Onze Europese rode eekhoorn is veel mooier dan de Amerikaanse grijze eekhoorn. De kleuren van de Europese eekhoorn zijn veel levendiger en het dier is wat kleiner, slanker en eleganter. Aan de andere kant is de Amerikaanse eekhoorn veel gemakkelijker in de omgang met mensen. Hij kan gemakkelijk handtam worden gemaakt. Dat geldt ook voor een andere Amerikaanse eekhoorn: de grijze grondeekhoorn, die vooral in rotsachtig gebied en langs kusten woont. In midden-Europa is traditioneel altijd veel gejaagd op de eekhoorn, één van de redenen waarom hij zo schuw kan zijn. In Noord-Europa, met name Finland en Noorwegen is het dier lang niet zo schuw. Alle eekhoorns hebben één eigenschap die de harten van mensen doet smelten: hun handjes lijken heel erg veel op mensenhanden en de manier waarop ze bij het eten worden gebruikt doet denken aan de manier waarop mensen een bot of een maiskolf afkluiven.

Een voerbakje kun je natuurlijk ook als stoeltje zien.

Eekhoorns kunnen met recht de clowns van de tuin genoemd worden. In zowel onze achtertuin als in onze voortuin hebben we nestkastjes opgehangen. Ze worden hoofdzakelijk gebruikt door de koolmees en de pimpelmees. Bij zijn terugkomst uit Afrika doet de bonte vliegenvanger ook een poging er één te pakken te krijgen, maar die pogingen slagen niet altijd, omdat soms alle kastjes al bezet zijn. In het voorjaar van 1999 was dit witte kastje nog niet bezet en mochten we voor het eerst van het broeden van deze vogel genieten. In 2001 werd het kastje in de achtertuin gebruikt. Nog verrassender was wat we een paar jaar daarvoor zagen: het kastje trok zelfs de aandacht van een eekhoorn!

Deze eekhoorn kraakte een nestkast en gebruikte die als winterverblijf.

Wie had er ooit gedacht dat een eekhoorn door zo'n klein gaatje kon? Maar zo wonderlijk is het nu ook weer niet. In het voorjaar lusten eekhoorns wel een vogeleitje. En bovenstaande foto geeft waarschijnlijk duidelijk aan hoe ze eitjes weten te bemachtigen die in een goed gemaakt nest in een holle boomstam liggen! Deze eekhoorn heeft een korte tijd in het nestkastje gewoond: het was een koude en natte winter, dus geef hem eens ongelijk. Daarna verliet hij het kastje en heeft er voor zover wij weten nooit meer naar omgekeken. Dat Hania toevalligerwijs de camera gereed had is een zeer groot geluk. Overigens kun je goed zien dat het gat al een paar keer is vergroot. Wij hadden het gat groot genoeg gemaakt voor een pimpelmees. Koolmezen hebben het eerst aangepast aan hun grootte. Vervolgens heeft een grote bonte specht het gat nog verder vergroot.

Eekhoorns in de tuin zijn gewoon een genot. Ze zijn levendig, grappig en je kunt er naar blijven kijken. Het dier is in ons land gelukkig allesbehalve zeldzaam, maar je moet natuurlijk wel in een bosrijk gebied wonen. In de winter is het dier regelmatig goed te zien, met name als je het (bewust of onbewust) voert, maar in de zomer zie je vaak niet meer dan een rossige schicht door het gebladerte. Daar komt bij dat als je al een eekhoorn met je ogen probeert te volgen, hij altijd aan die kant van de boom omhoogklautert waar je hem niet kunt zien.

2 Eekhoornfeiten

1 Plaats van de eekhoorn in de biologische orde

De eekhoorn is een zoogdier en hoort tot de grote groep van de knaagdieren. Bevers, muizen en ratten zijn andere knaagdieren. Binnen de knaagdierengroep behoren de eekhoorns tot een eigen familie. In West-Europa woont maar één eekhoornsoort, de rode eekhoorn (de wetenschappelijke naam luidt Sciurus vulgaris russus). In het Verenigd Koninkrijk is ooit de Amerikaanse grijze eekhoorn (Sciurus carolinensis) geïntroduceerd. Deze soort, die groter is en veel minder angst toont voor de mens, heeft de rode eekhoorn teruggedreven tot het noorden van de eilanden. Ook in delen van Italië verdringt de grijze eekhoorn de Europese. De introductie in de Verenigde Staten van de Europese huismus en in Australië van het konijn leidde tot vergelijkbare drama's.  

Chipmunks (Knabbel en Babbel) zijn ook eekhoorns.

Grondeekhoorns zijn ook eekhoorns.

2 Uiterlijk

De rug van de eekhoorn is rood of roodachtig bruin, aan de onderzijde is het dier wit. Er is een scherpe grens tussen de twee kleuren. Naarmate de dieren ouder worden vergijzen ze langzaam. Oude eekhoorns maken een behoorlijk grijze indruk. In Oost-Europa zien ze er veel grijzer uit, in berggebieden komen nagenoeg zwarte exemplaren voor. Eekhoorns hebben een zeer lange, opvallende pluimstaart, die wel de helft van de totale lichaamslengte kan uitmaken. De kleur van de staart verschilt per individu en kan variëren van donkerzwart, via grijsachtig naar rossig rood. De staart wordt bij sprongen gebruikt om enigszins te sturen. Ook gebruiken eekhoorns hun staart om elkaar zaken duidelijk te maken. Zo is een hoog opgeheven staart waarmee heel iets heen en weer wordt gezwaaid een waarschuwing: "pas op mannetje, ik lust je rauw, dus wegwezen". De oren zijn opvallend gepluimd, behalve in de zomer. De dieren zijn in totaal zo'n 40 centimeter lang en wegen zo'n 400 gram. Ze kunnen ongeveer vijf jaar oud worden, hoewel ze dat in het wild maar zelden halen.

3 Voortplanting

Eekhoorns doen het meestal in januari of februari en de wijfjes zijn zo'n 5 tot 6 weken drachtig. De 3 tot 6 naakte en blinde jongen worden in het nest geboren. Pas na een maand kunnen ze zien. Onder gunstige omstandigheden kan er een tweede worp plaatsvinden. Eekhoorns maken een groot nest van omgebogen takken en bladeren. Het nest is volledig dicht, op één opening na.

Over hem gaat deze pagina: de Europese of rode eekhoorn (Sciurus vulgaris russus).

4 Voedsel

Even though the squirrel belongs to the rodents, which are almost all vegetarians, given the chance it will sometimes eat meat as well. Especially in springtime it can harm the nests of birds by eating eggs or young, just like the Jays and Magpies do. But the rest of the year squirrels normally feed on all kinds of seeds. They are very fond of the seeds in pine-cones. The American squirrel is not capable of opening all the pine-cones and that's the reason European squirrels survived in the northern part of the UK.

5 Gedrag

Zoals alle knaagdieren eten eekhoorns vooral zaden. Hun voorkeur gaat uit naar de zaadjes in dennenappels. In het voorjaar echter lusten ze ook wel vlees en eieren. Het zijn nestplunderaars als ze de kans krijgen, net als Vlaamse gaaien en eksters. De Amerikaanse eekhoorn heeft hetzelfde dieet, alleen is hij niet in staat alle dennenappels open te krijgen. Dat is ook de reden dat in het noorden van het Verenigd Koninkrijk de rode eekhoorn heeft weten te overleven. En dat niet alleen, er zijn tekenen die er op wijzen dat hij aan een spectaculaire terugkeer is begonnen.

Wat een schatje!

6 Leefgebied

De eekhoorn leeft in nagenoeg geheel Europa, in Azië (ten noorden van de Himalaja) en in Noord-China. Hij woont niet in gebieden boven de 1200 meter, behalve in de Alpen, daar komt hij voor tot een hoogte van zo'n 2000 meter. In de Benelux is de eekhoorn gelukkig niet zeldzaam, al zijn de polderlandschappen in Holland, Friesland, Zeeland en Vlaanderen voor het dier erg onaantrekkelijk, omdat het afhankelijk is van bossen.

Grondeekhoorns lijken zeer veel op gewone eekhoorns, maar bewonen rotsen, gebergten en kusten. Deze is gefotografeerd aan de rand van de Grand Canyon, USA.

3 Eekhoornopvang en -hulp

Soms kom je gewonde of zieke eekhoorns tegen. En de jongen kunnen na bijvoorbeeld een zware storm nog wel eens uit het nest vallen. De verzorging van vooral jonge eekhoorns is een hele klus. Probeer het niet zelf, want eekhoorns zijn geen katjes of hondjes! Eekhoorns kunnen doodgaan van gewone melk, dus geef ze dit nooit! Er zijn in Nederland en België een paar plekken waar men erg veel ervaring heeft in het grootbrengen van jongen en verzorgen van gewonde dieren. Hun websites geven goed advies over wat je met een gevonden eekhoorn moet doen. Ook hun telefoonnummer staat er op. Je mag ze altijd bellen als je een eekhoorn in nood hebt gevonden! Klik op onderstaand plaatjes voor hun website. Links de Stichting Eekhoornopvang in Naarden voor Nederland en rechts het Natuurhulpcentrum in Opglabbeek voor België.

Links naar eekhoornopvang: links Eekhoornopvang, Naarden, Nederland en rechts het Natuurhulpcentrum, Opglabbeek, België.